Тэхналогіі ў выбарах

А на нашым сайце vybar.org вы знойдзеце яшчэ больш інфармацыі аб тым, чаму сумленныя выбары і дэмакратыя — гэта наша светлая будучыня. Дарэчы, падпішыцеся на наш канал.

Выбары — гэта не толькі дзень галасавання і падліку галасоў

У модулі 5 мы ўжо абмяркоўвалі, што выбарчы працэс можна ўмоўна падзяліць на перадвыбарчы, выбарчы і поствыбарчы перыяды. У кожным з гэтых перыядаў тэхналогіі могуць адыгрываць вырашальную ролю.

Давайце разбяромся з некаторымі міфамі аб выкарыстанні тэхналогій у выбарчым працэсе.

Існуе меркаванне, што калі выдаліць чалавечы фактар з выбарчага працэсу, то бок адхіліць ад яго людзей, то выбарам можна будзе давяраць, паколькі машыны не ўмеюць лічыць няправільна.

Гэта вялікая памылка.

За кожнай тэхналогіяй стаіць код і чалавек, які яго стварыў

Апроч гэтага, менавіта людзі канчаткова вырашаюць, прымаць ці не прымаць вынікі галасавання і што рабіць у спрэчных выпадках. Некаторых праблем можна пазбавіцца шляхам аўдыту і сертыфікацыі праграмнага забеспячэння, а таксама шляхам выкарыстання адчыненага кода. Кожны з гэтых падыходаў, зрэшты, пагражае стварэннем уразлівасцяў, якімі могуць скарыстацца хакеры ці замежныя дзяржавы.

Самай сур’ёзнай праблемай застаецца тое, што практычна ніхто з выбарцаў не будзе разумець, як працуюць тэхналогіі. Падумайце самі, наколькі дэталёва вы разумееце, што такое блокчэйн ці якія асноўныя метады шыфравання можна выкарыстоўваць у выбарах. 

Дарэчы, праз адукацыйны курс на сайце "Cправа Выбару"  вы можаце даведацца, чаму дэмакратыя не існуе без сумленных выбараў.

Часта здараецца так, што калі ў кагосьці застаюцца сумневы ў сумленнасці выбарчага працэсу, то падазрэнне падае ў першую чаргу на не да канца зразумелыя тэхналогіі. У Нямеччыне Канстытуцыйны суд у 2005 годзе вызначыў, што выкарыстанне тэхналогій у выбарах павінна быць такім, каб кожны крок галасавання і падліку галасоў мог верыфікаваць любы выбарца без спецыяльных ведаў.

Важна яшчэ і тое, што машыны даюць збоі. Дастаткова ўспомніць сітуацыю 2000 года ў ЗША, калі галасы на прэзідэнцкіх выбарах прыйшлося пералічваць з-за таго, што машыны для галасавання спрацавалі дрэнна. Нават калі выкарыстоўваюцца больш сучасныя камп'ютары, яны таксама могуць састарэць, асабліва па прычыне хранічнага недафінансавання захоўвання і апгрэйдаў, якое зараз ёсць шмат у якіх краінах. Напрыклад, у Беларусі.

машыны даюць збоі

Акрамя гэтага, існуе вялікая рызыка хакерскіх нападаў і ўзлому дадзеных. Пасля 2016 года ў Францыі з-за тэхнічнай рызыкі адмянілі магчымасць галасавання праз інтэрнэт для грамадзян, якія жывуць за мяжой. У Галандыі быў выпадак, калі пададзены выбарцам голас на машыне для галасавання можна было падглядзець з адлегласці 5 метраў, выкарыстоўваючы звычайнае радыё.

Насамрэч толькі ў Эстоніі існуе магчымасць для кожнага грамадзяніна прагаласаваць праз інтэрнэт. Але і там на апошніх выбарах такой магчымасцю скарысталася толькі палова выбарцаў, астатнія прыйшлі на ўчасткі. Эстонская сістэма дапускае, што кожны можа адмяніць свой голас, пададзены праз інтэрнэт, калі прыйдзе на ўчастак. Гэта застаецца адзінай абаронай ад магчымага прымусу выбарцаў.

У Швейцарыі магчымасць галасаваць праз інтэрнэт тэстуюць ужо 20 гадоў, у тым ліку двойчы на выбарах федэральнага ўзроўню. Канчатковае рашэнне аб тым, ці будзе выкарыстоўвацца інтэрнэт-галасаванне ў будучыні, яшчэ не прынятае з-за рызыкі для бяспекі і кошту гэтага рашэння. У Расіі незалежны аналіз галасавання праз інтэрнэт прадэманстраваў, што тэхналогіі можна выкарыстоўваць і для фальсіфікацыяў.

У многіх краінах выкарыстоўваецца не інтэрнэт-галасаванне, а тэхналогія сканавання бюлетэняў, якая дазваляе паскорыць працэс падліку

Пры выкарыстанні сканера кожны выбарца ставіць адзнаку ў папяровым бюлетэні звычайнай выявай, а потым апускае гэты бюлетэнь да урны праз сканер, які счытвае і запісвае адзнаку. Гэта больш таннае і эфектыўнае рашэнне, якое таксама дае магчымасць пералічыць бюлетэні ў выпадку скаргаў або сумневаў у сумленнасці падліку.

Усе гэтыя абмежаванні і рызыка для галасавання праз інтэрнэт ці іншым чынам зусім не азначаюць, што трэба цалкам адмовіцца ад тэхналогій у выбарах.

Сучасныя тэхналогіі можна і трэба выкарыстоўваць на ўсіх стадыях выбарчага працэсу.

Давер да выбарчага працэсу ствараецца не тэхналогіямі, а сумленнымі камісіямі, магчымасцю незалежнага назірання і павагай да правоў і свабод грамадзян. 

Трэба заўсёды задаваць сабе пытанне, якія задачы мы спрабуем вырашыць, выкарыстоўваючы тэхналогіі? Колькі гэта будзе каштаваць і ці не створым мы сабе дадатковыя праблемы?

Выкарыстанне тэхналогій зусім не абавязкова павышае грамадскі давер да выбараў.

Да выкарыстання тэхналогій трэба падыходзіць узважана і ўлічваць магчымую рызыку. Давер да выбараў будуецца гадамі, а разбурыць яго можна вельмі хутка, калі нешта пойдзе не так.