Тэхналогіі ў выбарах

У сакавіку 2006 г. у Амстэрдаме праводзіліся мясцовыя выбары, на якіх вырашылі выкарыстоўваць электронныя машыны для галасавання. Машынамі для галасавання карысталіся і раней у іншых частках Нідэрландаў, але рашэнне выкарыстоўваць іх у самай вялікай акрузе прывяло да зараджэння руху супраць электроннага галасавання. Карыстаючыся законам, які гарантуе доступ да грамадска значнай інфармацыі, гэты рух запытаў і атрымаў дакументацыю аб сістэмах для электроннага галасавання. Аналіз дакументаў указаў як на сур'ёзныя праблемы з бяспекай, так і на тое, што ўрад вельмі моцна належыў на паслугі прыватных пастаўшчыкоў. Публікацыя гэтых дакументаў прыцягнула грамадскую ўвагу да руху супраць электроннага галасавання.

Міністэрства ўнутраных спраў, якое адказвае за выбарчы працэс у Нідэрландах, выпусціла заяву, у якой прызнала некаторыя праблемы з бяспекай і паабяцала іх устараніць. Эксперты руху супраць электроннага галасавання, у сваю чаргу, пазычылі дзве прылады для электроннага галасавання з гарадской рады і дэталёва пратэставалі іх. Аказалася, што зламыснік можа замяніць карты памяці ў гэтых прыладах усяго за 5 хвілін. Больш за тое, аказалася, што прылады выдаюць сігнал, зчытаўшы які праз простае радыё можна было даведацца, як прагаласаваў той ці іншы выбаршчык. Па выніках гэтых даследаванняў была апублікаваная дэталёвая справаздача, якая паўплывала на грамадскую думку, і ўрад прыняў рашэнне больш не выкарыстоўваць тэхналогіі для галасавання.

У Манголіі для падліку галасоў выкарыстоўваюцца сканеры бюлетэняў. Выбаршчык ставіць адзнаку звычайным спосабам у бюлетэні і апускае яго ў скрыню для галасавання праз электронны сканер, які счытвае выбар выбаршчыка і запісвае яго ў памяці. Пасля закрыцця ўчасткаў сканер падводзіць вынікі галасавання і высылае іх праз мабільную сувязь у цэнтральную выбарчую камісію. Па законе вынікі на пэўнай колькасці ўчасткаў трэба пералічыць уручную, але апошнія некалькі разоў ніякіх разыходжанняў з электронным падлікам выяўлена не было. Такая сістэма галасавання карыстаецца шырокім даверам, але так было далёка не заўсёды.

Калі сканары выкарыстоўваліся першы раз у 2008 годзе, партыя, якая прайграла выбары, заявіла, што вынікі былі сфальсіфікаваныя і заклікала сваіх прыхільнікаў на вуліцу. У выніку дэманстрацый было спалена некалькі адміністрацыйных будынкаў, а пяць чалавек загінулі. Факты фальсіфікацыі так і не былі ўстаноўлены, але стала зразумела, што выкарыстанне тэхналогій паслужыла ўсяго толькі нагодай для дэманстрацый, а галоўнай праблемай заставаўся агульны недавер да выбарчага працэсу. Для аднаўлення даверу спатрэбілася яшчэ шмат гадоў і інвестыцый, а таксама глыбокая рэформа выбарчага заканадаўства. Гэты прыклад яскрава паказвае, што тэхналогіі могуць вырашаць пастаўленыя задачы (у выпадку Манголіі - гэта хуткае падвядзенне вынікаў галасавання ў краіне памерам з палову Заходняй Еўропы), але толькі калі ўвесь выбарчы працэс карыстаюцца даверам.

Эстонія застаецца адзінай краінай у свеце, дзе кожны выбаршчык можа прагаласаваць праз інтэрнет. Такая сістэма заснавана на шырокім прымяненні электронных ID-картак, якія ёсць практычна ў кожнага грамадзяніна. На апошніх выбарах магчымасці прагаласаваць праз інтэрнэт скарысталіся крыху больш за палову выбаршчыкаў. Кожны з іх мог прагаласаваць больш за адзін раз, а кожны наступны голас адмяняў папярэдні. Яны таксама маглі прыйсці на ўчастак у дзень галасавання і, прагаласаваўшы там, адмяніць свой электронны голас. Такі падыход застаецца адзінай абаронай ад прымусу да галасавання за пэўнага кандыдата. Эстонская сістэма заснавана на прынцыпе 2 канвертаў. Голас выбаршчыка захоўваецца ў зашыфраваным выглядзе ў ананімным электронным канверце, які, у сваю чаргу, змяшчаецца ў зашыфраваны канверт з электронным подпісам выбаршчыка. Падчас падліку лічбавы канверт з імем адчыняецца, і ўсе ананімныя галасы змешваюцца ў электроннай урне для галасавання. Пасля гэтага іх адчыняюць і падлічваюць.

Такая сістэма карыстаецца шырокім даверам грамадзян, але ўсё роўна мае патрэбу ў паляпшэннях. Напрыклад, яна да гэтага часу не дазваляе кожнаму выбаршчыку праверыць, ці сапраўды кожны крок быў выкананы так, як належыць. Выбарчыя органы Эстоніі належаць на прыватных пастаўшчыкоў паслуг для правядзення інтэрнэт-галасавання, што патрабуе дэталёвага апісання функцыі і адказнасці кожнага боку, а таксама іх узаемадзеяння. Заканадаўства аб выбарах у Эстоніі вельмі дэталёвае, і далёка не кожны грамадзянін разумее, як усё ўладкавана.