Дэмакратыя

Дэмакратыя — гэта не аўтакратыя ці дыктатура, калі кіруе адзін чалавек, і не алігархія, калі кіруе невялікая частка грамадства. Дэмакратыя не павінна быць «праўленнем большасці», калі гэта азначае, што будуць цалкам ігнаравацца інтарэсы меншасці.

Дэмакратыя — гэта кіраванне ад імя ўсяго народа, якое адпавядае яго волі

Урадавыя, міжурадавыя і няўрадавыя арганізацыі ўсё часцей падкрэсліваюць, што дэмакратыя не толькі важная сама па сабе, але з’яўляецца значным сродкам для дасягнення іншых мэтаў, такіх як эканамічнае развіццё, скарачэнне беднасці і абарона правоў чалавека.

Дэмакратыя — гэта не ўсё альбо нічога, а хутчэй зменлівы кантынуум. Краіны могуць быць больш ці менш дэмакратычнымі ў цэлым і больш ці менш дэмакратычнымі ў розных аспектах свайго палітычнага і грамадскага жыцця.

Ідэальнай дэмакратыі не існуе

Асноўнымі дэмакратычнымі прынцыпамі з’яўляюцца народны кантроль і палітычная роўнасць. Ва ўсе часы дэмакраты змагаліся, каб народны кантроль над прыняццем грамадскіх рашэнняў быў больш эфектыўным і больш інклюзіўным.

Каб ніхто не падпарадкоўваўся правілам, якія навязаныя іншымі людзьмі, народ павінен мець магчымасць кантраляваць свой уласны лёс.

А палітычная роўнасць азначае, што неабходна ліквідаваць манаполію эліты на прыняцце рашэнняў; пераадолець такія перашкоды, як пол, этнічная прыналежнасць, рэлігія, мова, клас, багацце і іншыя, для роўнага ажыццяўлення грамадзянскіх правоў.

У людзей павінны быць аднолькавыя магчымасці ўплываць на рашэнні, якія закранаюць грамадства.

У наш час існуе столькі розных формаў дэмакратыі, колькі ёсць дэмакратычных дзяржаў у свеце. Няма двух абсалютна аднолькавых сістэм, і ні адну сістэму не можна прыняць за ўзор.

Існуюць прэзідэнцкія і парламенцкія дэмакратыі, дэмакратыі, якія з’яўляюцца федэральнымі ці ўнітарнымі, дэмакратыі, якія выкарыстоўваюць прапарцыйную сістэму выбараў і тыя, дзе выкарыстоўваецца мажарытарная сістэма, ёсць дэмакратыі, якія з’яўляюцца манархіямі.

Сучасныя сістэмы дэмакратыі аб’ядноўвае ўдзел прадстаўнікоў народа. Замест таго, каб наўпрост удзельнічаць у заканатворчасці, сення мы выкарыстоўваем выбары для адбору прадстаўнікоў народа, якія будуць кіраваць ад яго імя.

Без выбараў дэмакратыі быць не можа

Такая сістэма называецца прадстаўнічай дэмакратыяй. Яна можа прэтэндаваць на дэмакратычнасць, таму што яна, прынамсі ў пэўнай ступені, заснавана на двух прыведзеных вышэй прынцыпах: народным кантролі і роўнасці для ўсіх (адзін чалавек — адзін голас).

Людзі часта гавораць, што краіны «сталі» дэмакратыямі пасля таго, як пачалі праводзіць адносна свабодныя і адкрытыя выбары.

Аднак дэмакратыя мае перадумовай большае, чым проста справядлівыя выбары.

Сувязі паміж правамі чалавека і дэмакратыяй глыбокія і пры гэтым маюць двухбаковы характар: адно ў пэўнай ступені залежыць ад другога і з’яўляецца няпоўным без яго. Дэмакратыя насамрэч з’яўляецца адзінай формай кіравання, якая адпавядае правам чалавека.

Перш за ўсё права прымаць удзел у кіраванні само па сабе з’яўляецца правам чалавека. У артыкуле 21 Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека (УДПЧ) гаворыцца, што «воля народа павінна быць асновай для ўлады ўрада».

Воля народа павінна быць асновай для ўлады ўрада

Аднак дэмакратыя няпоўная без дбайнага захавання правоў чалавека.

Сапраўдны ўдзел у кіраванні практычна немагчымы без павагі да асноўных правоў чалавека.

Усе гэтыя правы, уключаючы права на ўдзел ў кіраванні краінай, павінны быць даступнымі для роўнага карыстання імі без якога б там ні было адрознення, напрыклад па прыкмеце расы, колеру скуры, полу, мовы, рэлігіі, палітычных ці іншых перакананняў, нацыянальнага або сацыяльнага паходжання, маёмаснага, саслоўнага ці іншага становішча.

Але любое парушэнне іншых правоў чалавека таксама паўплывае на тое, у якой ступені розныя людзі могуць прымаць удзел у кіраванні краінай.

Беднасць, дрэннае здароўе або адсутнасць жылля － усё гэта можа перашкодзіць таму, каб голас чалавека быў пачуты, і знізіць уплыў яго выбару ў параўнанні з іншымі людзьмі.

Яшчэ адзін вельмі важны кампанент дэмакратыі — вяршэнства права. Правы чалавека, вяршэнства права і дэмакратыя ўзаемазвязаныя, ўзаемаўзмацняюць адзін аднаго і належаць да ўніверсальных і непадзельных асноўных каштоўнасцей міру.

Як у свой час тлумачыў Генеральны сакратар ААН Кофі Аннан, вяршэнства права — гэта неабходная ўмова прынцыпу кіравання, пры якім усе асобы, установы і арганізацыі, дзяржаўныя і прыватныя, уключаючы саму дзяржаву, нясуць адказнасць за законы, якія публічна абнародаваныя, аднолькава выконваюцца і прымаюцца незалежнымі судамі і якія адпавядаюць міжнародным нормам і стандартам правоў чалавека.

Судовая сістэма — неабходная умова дэмакратыі

Вяршэнства права з’яўляецца фундаментальным прынцыпам ў большасці сучасных дэмакратый. Судовая ўлада, якая прымяняе закон да асобных выпадкаў, выступае абаронцам вяршэнства права.

Такім чынам, незалежная і належным чынам функцыянуючая судовая сістэма — неабходная умова вяршэнства права, а значыць, і дэмакратыі.