Дэзінфармацыя паўсюль?!

Падчас агульных выбараў у Ліберыі (прэзідэнцкіх, у сенат і ў палату прадстаўнікоў) у 2023 годзе ў другі тур выйшлі дзеючы прэзідэнт Джордж Вэа і колішні віцэ-прэзідэнт Джозэф Боакай. Канкурэнцыя была вялікая, шматлікія наратывы дэзінфармацыі запоўнілі інтэрнэт-прастору. Папулярным тыпам дэзінфармацыі сталі штучна створаныя несапраўдныя скрын-шоты чатаў з WhatsApp, дзе прыпісваліся неіснуючыя заявы прыхільнікаў Вэа ці Бокая. Так, адзін з такіх чатаў нібыта прыпісваў, што дзейны намеснік міністра фінансаў ураду Вэа даў загад звальняць працаўнікоў, якія паходзяць з рэгіёнаў Німбы і Лофы і традыцыйна падтрымліваюць Боакая, паколькі ён з іх рэгіёну. Такім чынам, магчыма, прыхільнікі Боакая стараліся развіць паніку сярод службоўцаў з Німбы і Лофы і настроіць іх супраць Вэа, каб яны дакладна прагаласавалі за Боакая ў другім туры. Факт-чэкеры праверылі гэтую інфармацыю і зняпраўдзілі яе.

Яшчэ адны агульныя выбары прайшлі ў 2023 годзе ў Сьера-Леонэ – суседняй з Ліберыяй краіне ў Заходняй Афрыцы. Там за прэзідэнцкую пасаду змагаліся таксама два асноўныя канкурэнты — дзеючы прэзідэнт Маада Біо і старшыня найбуйнейшай палітычнай партыі Самура Камара. Вынікі першага тура былі пэўны час няясныя, падлік галасоў ішоў доўга. Краіна была падзеленая рэгіянальна на поўнач і поўдзень паводле этнічнай прыналежнасці выбарцаў і паводле падтрымкі кандыдатаў. Ціск моцна нарастаў, і яшчэ да агалошвання афіцыйных вынікаў, па сеціве сталі гуляць несапраўдныя і няспраўджаныя вынікі, што паспрыяла росту напружанасці ў грамадстве і прывяло ў выніку да гвалтоўнага сутыкнення паміж апазіцыяй і сілавымі структурамі, адданымі дзеючаму прэзідэнту.

Са з’яўленнем так званых deep fakes («глыбокіх фэйкаў»/ дзіп-фэйкі), якія ўжываюцца падчас стварэння сфабрыкаванага відэакантэнту, дэзінфармацыя стала яшчэ больш небяспечнай. Падчас парламенцкіх выбараў у Славакіі ў 2023 годзе такое штучна створанае відэа, якое нібыта было запісам размовы лідэрам партыі «Прагрэсіўная Славакія» з вядомай журналісткай Монікай Тодавай, дзе яны быццам бы разважалі аб тым, як зманіпуляваць вынікамі выбараў на карысць партыі. Відэа атрымалася зняпраўдзіць, але зідэнтыфікаваць крыніцу і аўтара не ўдалося.

Мала хто памятае прэзідэнцкія выбары ў Беларусі 1994 года. Але менавіта ўжо тады Аляксандр Лукашэнка свядома карыстаўся дэзінфармацыяй. Ёсць сведчанні, што гэта яго каманда прыдумала сумнавядомы міф, што бацька аднаго з ягоных зацятых сапернікаў — Зянона Пазняка — быў паліцаем. Для беларусаў, дзе траўма Другой сусветнай вайны замацавалася на дзесяцігоддзі і жыве па сёння, гэта мела эфект бомбы. І на жаль, багата хто ў гэта паверыў. Наколькі гэта паўплывала на тое, што Лукашэнку выбралі ў другім туры прэзідэнтам, зараз сказаць немагчыма. Але тое, што гэтая дэзэінфармацыя засталася ў памяці людзей сведчыць пра вельмі моцны яе эфект.