Параўнанне Літвы і Латвіі

Латвія

Абіраецца парламентам не больш чым на два чатырохгадовыя тэрміны

Літва

Абіраецца тайным усеагульным галасаваннем грамадзянамі Літвы на пяць гадоў, не больш чым на два паслядоўныя тэрміны.

Прэзідэнт стаіць на чале дзяржавы і адказвае за знешнюю палітыку і нацыянальную бяспеку.

Кандыдат у прэзідэнты павінен перад рэгістрацыяй цэнтральнай выбарчай камісіяй паведаміць пра сваю працу з НКУС, НКДБ, МДБ, КДБ СССР альбо былых савецкіх рэспублік, а таксама адпаведных службаў/структур, вучобу ў навучальных установах вышэйназваных структур альбо пра супрацоўніцтва з вышэйназванымі структурамі.

Латвія

Латвія — парламенцкая рэспубліка, дзе галоўным органам улады з’ўляецца парламент, выканаўчую ўладу здзяйсняе кабінет міністраў на чале з прэм’ер-міністрам, які намінуецца прэзідэнтам і зацвярджаецца парламентам.

100-мясцовы аднапалатны парламент выбіраецца на чатыры гады праз прапарцыйную сістэму , дзе выбарцы галасуюць за канкрэтныя партыі і іх прадстаўнікоў, з адкрытымі спісамі ў пяці шматмандатных акругах.

Выбарцы могуць выказаць сваё стаўленне да кандыдатаў, ставячы плюс насупраць кандыдата, які падабаецца, і выкрасліць кандыдата, які не падабаецца. Выбарцы могуць такім чынам падтрымаць альбо выказаць сваё негатыўнае стаўленне да неабмежаванай лічбы кандыдатаў партыі, за якую яны галасуюць.

Колькасць адданых за кожнага кандыдата галасоў у межах партыйнага спісу вылічваецца праз дадаванне лічбы галасоў, атрыманых партыйным спісам у дадзенай акрузе, да лічбы станоўчых адзнак — плюсаў, ад якіх адымаецца колькасць негатыўных адзнак (выкасоўвання) за кандыдата. Кандыдаты з самай вялікай лічбай галасоў у спісе зоймуць месцы ў парламенце, прызначаныя для гэтай партыі. Партыйныя спісы павінны прайсці пяціпрацэнтны бар’ер, каб атрымаць месцы ў заканадаўчым органе. Яны размяркоўваюцца на ўзроўні акругі згодна з метадам Sainte-Laguë.

Адметнай рысай з’яўляецца тое, што ў выбарах не могуць удзельнічаць былыя функцыянеры камуністычнай Латвійскай ССР, якія там працавалі пасля 13 студзеня 1991 года.

Літва

Літоўскі парламент — Сеймас — выбіраецца на чатырохгадовы тэрмін, у яго склад уваходзіць 141 парламентарый.

Выбары адбываюцца па змешанай сістэме: 71 дэпутат выбіраецца ў аднамандатнай акрузе па мажарытарнай сістэме, дзе Літва дзеліцца на 71 акругу. У сваю чаргу, 70 дэпутатаў — у агульнанацыянальным галасаванні ў шматмандатнай акрузе, якая фармуецца на ўсёй тэрыторыі Літвы па прапарцыйнай сістэме з прэферэнцыйным голасам. Дзеля таго каб прайсці ў парламент па прапарцыйнай сістэме, неабходна перакрочыць пяціпрацэнтны бар’ер для партый і сяміпрацэнтны — для кааліцыі.

Падчас выбараў кожны/кожная выбарца атрымлівае па два выбарчыя бюлетэні: адзін, каб прагаласаваць па мажарытарнай сістэме, другі — па прапарцыйнай.

Для таго каб перамагчы ў выбарах па аднамандатнай акрузе, кандыдат павінен набраць абсалютную большасць у першым туры, дзе яўка павінна складаць больш за 40 адсоткаў альбо як мінімум 20 адсоткаў зарэгістраваных выбарцаў пры нізкай яўцы. У іншым выпадку адбываецца другі тур паміж двумя самымі паспяховымі па выніках першага туру кандыдатамі, дзе перамагае той, хто набраў больш галасоў, не зважаючы на яўку.

У агульнанацыянальным галасаванні ў шматмандатных акругах выбарца павінен/павінна выбраць да пяці кандыдатаў са спісу.

Кандыдат у дэпутаты можа ўдзельнічаць у абодвух адборах. Кандыдаты, якія прайшлі па абодвух галасаваннях, па законе атрымліваюць месца з мажарытарнага галасавання. Тады месцы такіх кандыдатаў з прапарцыйнай сістэмы перадаюцца іншым кандыдатам з меншай колькасці набраных галасоў.

Латвія

43 мясцовыя ўрады — 36 муніцыпальныя і 7 гарадскіх — выбіраюцца жыхарамі Латвіі.

У выбарах могуць удзельнічаць не толькі грамадзяне, але і жыхары Латвіі, якія маюць грамадзянства Еўрапейскага саюза; якія валодаюць нерухомасцю ў Латвіі і там пражываюць; якія пражываюць у Латвіі і зарэгістраваныя ў спісе выбарцаў па месцы жыхарства не пазней чым за 90 дзён перад выбарамі.

Выбары ў мясцовыя заканадаўчыя органы адбываюцца праз партыйныя спісы.

Адметнай рысай з’яўляецца тое, што ў выбарах не могуць удзельнічаць былыя функцыянеры камуністычнай Латвійскай ССР, якія там працавалі пасля 13 студзеня 1991 года.

Літва

З красавіка 2022 года пасля прынятых Сеймасам адпаведных змен у Канстытуцыі мэры ў Літве выбіраюцца прамым галасаваннем.

Чальцы муніцыпальных саветаў — 60 агулам — выбіраюцца на чатыры гады грамадзянамі Літвы і пастаяннымі рэзідэнтамі — жыхарамі Літоўскай Рэспублікі. Выбары праходзяць па змешанай сістэме.

Кожная муніцыпальная адзінка фармуе шматмандатную акругу, у якой праз прапарцыянальную выбарчую сістэму выбіраюцца чальцы муніцыпальнага органа. Мэры выбіраюцца праз мажарытарную сістэму ў аднамандатнай акрузе.

Кожны кандыдат у муніцыпальныя дэпутаты ці мэры павінен публічна прызнацца ў сваёй добраахвотнай супрацы са спецыяльнымі службамі былога СССР. Калі кандыдат/ка гэтага не зробіць, пазней ён/яна здымаюцца з пасады дэпутата ці мэра.

Латвія

У Латвіі рэферэндум як інструмент наўпроставай дэмакратыі могуць ініцыяваць як самі ўлады, так і выбарцы. Напрыклад, выбарцы могуць праз рэферэндум ініцыяваць роспуск латвійскага парламента – Сейма. На такую ж ініцыятыву мае права прэзідэнт Латвіі. Для роспуску Сейма спатрэбіцца большасць галасоў, якія выступілі за роспуск Сейма. Таксама прэзідэнт мае права прыпыніць дзейнасць закона, прынятага парламентам, тады гэты закон выносіцца да абмеркавання на рэферэндум.

Усе грамадзяне Латвіі, якія маюць права голасу ў парламенцкіх выбарах, могуць браць удзел у нацыянальных рэферэндумах.

Пытанні, якія датычаць бюджэту, падаткаў, мытных сбораў, дарожных пабораў, прызыву ў войска, дэкларацыі і пачатку вайны, мірных дамоваў, аб’яўлення надзвычайнага становішча і яго спынення, мабілізацыі і дэмабілізацыі, а таксама дамоваў з іншымі краінамі, не могуць выносіцца на нацыянальны рэферэндум.

Артыкулы 48, 50, 72–80 Канстытуцыі Латвійскай Рэспублікі.

Літва

Найбольш важныя пытанні, якія датычацца жыцця дзяржавы і нацыі, павінны вырашацца з дапамогай рэферэндуму. Рэферэндум можа ініцыяваць Сеймас і не менш чым 300 000 грамадзян з правам голасу.

Артыкул 1 Канстытуцыі, які агалошвае, што «Літоўская дзяржава павінна быць незалежнай дэмакратычнай рэспублікай», можа быць зменены толькі праз рэферэндум пры ўмове, што не менш за 3/4 грамадзян з правам голасу выказаліся за змену.

Раздзел 1 «Літоўская дзяржава» і раздзел 14 «Змена Канстытуцыі» могуць быць змененыя толькі праз галасаванне на рэферэндуме. Тое ж самае датычыць і ўступу ў сілу Канстытуцыі і яе асобных палажэнняў. Артыкулы 9, 148, 152 Канстытуцыі Літоўскай Рэспублікі.

Літва

Літоўскі прэзідэнт Роландас Паксас ў 2004 годзе быў зняты са сваёй пасады парламентам Літвы праз працэдуру імпічменту за тое, што парушыў Канстытуцыю і клятву прэзідэнта, паколькі надаў грамадзянства Юрыю Барысаву, які фінансава падтрымаў яго прэзідэнцкую кампанію.

З таго часу Паксасу было забаронена балатавацца ў прэзідэнты. Але гэтая забарона разыходзілася з Еўрапейскай канвенцыяй аб правах чалавека паводле рашэння Еўрапейскага суда аб правах чалавека 2011 года.

Літоўскі парламент з 2011 года адхіляў папраўкі ў Канстытуцыю, якія б адпавядалі Еўрапейскай канвенцыі аб правах чалавека і адмянялі пажыццёвую забарону балатавацца асобе, якая была знятая з пасады прэзідэнта праз працэдуру імпічменту. Аднак у красавіку 2022 года парламент прыняў адпаведныя папраўкі ў Канстытуцыю, і такім чынам забарона балатавацца зменшылася да 10 год.